Broker สายใย ครอบครัว และความสัมพันธ์จากมุมมองมานุษยวิทยาการใส่ใจดูแล

***บทความนี้เปิดเผยเนื้อหาของซีรีส์บางส่วน***

Broker ภาพยนตร์เกาหลีเรื่องล่าสุดของ ฮิโรคาสุ โคเรเอดะ ผู้กำกับชาวญี่ปุ่นที่โดดเด่นในผลงานเกี่ยวกับ ‘ครอบครัว’ โดยหนังเรื่องนี้เป็นการนำเสนอมุมมองของครอบครัวที่ไร้ความสัมพันธ์ทางสายเลือด 

ตลอดทั้งเรื่องเราจะได้เห็นการดูแลกันที่ก่อร่างสร้างความสัมพันธ์ของกลุ่มคน 5 คน จนกลายเป็นครอบครัวที่ไม่มีความสัมพันธ์ทางสายเลือด ทำให้สงสัยว่าทำไมกลุ่มคนที่อยู่ด้วยกันเพียงไม่กี่คืนจึงกลายมาเป็นครอบครัวที่อบอุ่นจนสร้างน้ำตาให้เหล่าคนดูได้ 

ดูซีรีส์ให้ซีเรียส อยากชวนมองภาพยนตร์เรื่องนี้ผ่านมุมมองมานุษยวิทยาการใส่ใจดูแล เพื่อเปิดแง่มุมใหม่ที่จะทำให้มองและเข้าใจความหมายของครอบครัวมากขึ้น

To Know:

– Broker มีชื่อเข้าชิงรางวัลปาล์มทองคำ (Palme d’Or) และได้รับ Ecumenical Jury Awards ซึ่งเป็นรางวัลที่มอบให้แก่ภาพยนตร์ที่ถ่ายทอดความเป็นมนุษย์ 

– ได้รับการยืนปรบมือนานถึง 12 นาทีเต็มในเทศกาลหนังเมืองคานส์ 2022 

– ทำให้ ซงคังโฮ ได้รับรางวัลนักแสดงนำชายดีเด่น

– นอกจากนี้ยังทำรายได้สูงสุดอันดับหนึ่งของเกาหลีตั้งแต่วันแรกที่เข้าฉาย 

มานุษยวิทยาการดูแล คืออะไร
มานุษยวิทยาการดูแล เป็นสาขาที่สนใจเรื่องราวเกี่ยวกับการดูแลที่มีมิติซับซ้อน เพราะการดูแลเป็นกระบวนการหนึ่งที่อยู่ในความสัมพันธ์ของมนุษย์ โดยจะแบ่งสถานะออกเป็น 2 ฝั่งคือ ผู้ดูแล หรือผู้รับการดูแล ทำให้แต่ละบุคคลต้องพิจารณา ‘ตามสถานการณ์’ ว่าการกระทำใดจะเป็นการดูแลหรือการรับการดูแลที่เหมาะสม จึงไม่อาจตัดสินได้ว่าเป็นการกระทำที่ดีหรือไม่ เนื่องจากเป็นเรื่องที่เต็มไปด้วยการลองผิดลองถูก ทั้งในมุมมองโรแมนติก การพึ่งพา การเห็นใจ และในมุมมองเชิงลบจากความเครียดที่ต้องตัดสินใจว่าจะกระทำหรือไม่กระทำสิ่งใด ซึ่งจะทำให้ทั้งสองฝ่ายอยู่ในกระบวนการบ่มเพาะตัวตน (Self-cultivation) 

ไม่ใช่สายเลือด ทำไมถึงเป็นครอบครัวเดียวกันได้ 
ตัวอย่างพื้นที่ที่มีการดูแลกันมากที่สุดคงหนีไม่พ้น ครอบครัว เพราะเป็นความสัมพันธ์ที่สมาชิกช่วยกันเอาใจใส่และดูแลสมาชิกคนอื่นๆ ให้อยู่รอดปลอดภัยในสังคมได้ จึงอาจกล่าวได้ว่าการดูแลเป็นส่วนประกอบหนึ่งที่สามารถสร้างเครือญาติและครอบครัวขึ้นมาได้ 

หากสมาชิกช่วยเหลือ ใส่ใจดูแล และยอมรับกันและกันจนก่อเกิดความสัมพันธ์ของ ครอบครัว ทำให้ความหมายของครอบครัวไปไกลกว่าความสัมพันธ์ทางสายเลือด แต่ยังรวมถึงกลุ่มคนที่ดูแลกัน ก็อาจนับได้ว่าเป็นครอบครัวเดียวกันได้

เคท เวสตัน นักมานุษยวิทยาชาวอเมริกัน ให้ความหมายของครอบครัวเลือกเอง (Chosen Families) ไว้ว่า ครอบครัวที่สามารถเลือกสมาชิกในครอบครัวได้เอง ไม่ว่าจะมีความสัมพันธ์ทางสายเลือดหรือไม่ โดยเป็นกลุ่มคนที่ใส่ใจดูแลกันจนมีความสัมพันธ์ในลักษณะเครือญาติ 

หนังสือ Families We Choose (1997) ของเธอเล่าถึงครอบครัวของกลุ่มเลสเบี้ยนและเกย์ ช่วงที่โรคเอดส์และเชื้อ HIV แพร่ระบาด ทำให้กลุ่มคนเหล่านี้ถูกตีตราและผลักออกจากสังคม พวกเขามารวมตัวกันสร้างครอบครัวอันเป็นพื้นที่ปลอดภัยของตัวเอง ซึ่งทำให้เกิดการพูดถึงครอบครัวที่เลือกเองมากขึ้น

นอกจากนี้ กลุ่มคนไร้บ้านวัยรุ่นยังเป็นอีกหนึ่งกลุ่มที่มักจะดูแล ช่วยเหลือ และสนับสนุนกันและกันในการใช้ชีวิตบนท้องถนน เช่น การแบ่งปันอาหาร การสอดส่องภัยอันตราย จนนำไปสู่ความสัมพันธ์แบบเครือญาติที่สนิทสนมกันได้ในที่สุด 

ไม่ต่างจากรถตู้คันนี้ที่เป็นผู้กระทำการสำคัญที่ทำให้เกิดคำว่าครอบครัว เพราะเป็นยานพาหนะหลักของการเดินทางของเด็กกำพร้า โสเภณี และคู่หูนายหน้าติดหนี้ กลุ่มคนชายขอบที่ไม่มีความสัมพันธ์ทางสายเลือดระหว่างกัน ยกเว้นโซยองและอูซอง พวกเขาถูกขับให้ออกจากครอบครัวและระบบภาครัฐ และมารวมตัวกันสร้างครอบครัวที่เลือกเอง 

ในระหว่างการเดินทาง รถตู้คันนี้ถูกตำรวจท้องถิ่นเรียกให้จอด เพราะประตูท้ายเปิดออก โดยทุกคนช่วยกันโกหกว่าเป็นครอบครัวที่กำลังเดินทางไปเที่ยวสวนสนุกในวอลมีโด ทำให้เราเริ่มมองเห็นภาพของครอบครัวรถตู้ชัดขึ้น

มานุษยวิทยาการดูแล กับครอบครัวรถตู้
การเป็นโสเภณีแม่เลี้ยงเดี่ยวที่ต้องดูแลทารกในเกาหลีไม่ใช่เรื่องง่าย ณ ขณะหนึ่ง โซยอง (รับบทโดย อีจีอึน หรือ IU)  จึงคิดว่า Baby Box หรือกล่องรับฝากเด็กทารกสำหรับผู้ที่ยังไม่พร้อมเลี้ยงดูหน้าโบสถ์แห่งหนึ่งเป็นทางเลือกที่ดีต่อ อูซอง ลูกชายของเธอมากที่สุด แต่ต่อมาเธอเปลี่ยนใจและตัดสินใจจะพาลูกกลับ เธอพบว่าอูซองไม่ได้อยู่ที่โบสถ์ การลองผิดลองถูกครั้งนี้ทำให้เธอพบกับ ซังฮยอน (รับบทโดย ซงคังโฮ) ช่างซักอบรีดและอาสาสมัครของโบสถ์ และดงซู (รับบทโดย คังดงวอน) พนักงานจ้างในโบสถ์ที่ทำงานเบื้องหลังเป็นคู่หูนายหน้า ‘ปกป้องและจัดหารัก’ ให้เด็ก ด้วยการพาเด็กจาก Baby Box ไปขายให้กับครอบครัวอื่นในราคาหลักสิบล้านวอน ทำให้เธอเข้าร่วมการปกป้องลูกของเธอในครั้งนี้ด้วย 

อย่างไรก็ตาม กระบวนการนี้ไม่ได้จำกัดอยู่แค่สองฝ่าย แต่ยังเกี่ยวข้องกับบริบททางสังคม ซึ่งนับว่าเป็นส่วนสำคัญที่มีผลต่อการดูแล แม้เงินจะสำคัญต่อการใช้ชีวิตของเธอและคู่หูนายหน้าในโลกทุนนิยม แต่ครอบครัวที่เหมาะสมต่อลูกของเธอเป็นสิ่งที่สำคัญกว่า ดังนั้นสิ่งที่เธอคิดว่าจะดีที่สุดต่ออูซองตอนนี้คือการเลือกครอบครัวที่ดีที่สุดให้ลูกของเธอ 

ระหว่างการเดินทางตามหาครอบครัวใหม่ให้อูซอง ทำให้มองเห็นความหลากหลายของสิ่งที่เรียกว่าครอบครัวว่าไม่ใช่สิ่งที่จำกัดอยู่ในสายสัมพันธ์ทางสายเลือด แต่ยืดขยายออกสู่สายสัมพันธ์ใหม่ที่ก่อกำเนิดขึ้นในห้วงเวลาหนึ่ง ผ่านการดูแลและการคัดสรรครอบครัวให้อูซอง 

คืนหนึ่ง ซังฮยอน ดงซู และแฮจิน กำลังช่วยกันวางตารางผลัดเวรให้นมและดูแลอูซอง คล้ายกับการจัดบทบาทหน้าที่ของสมาชิกครอบครัวที่ช่วยกันแบ่งเบาหน้าที่ในการดูแลทารกให้เติบโตและช่วยกันเลือกครอบครัวที่เหมาะสม เพราะทุกคนต่างอยากให้ถูกเลี้ยงดูในครอบครัวที่ดี จึงกลายเป็นการเดินทางของครอบครัวหนึ่งที่กำลังตามหาอีกครอบครัวหนึ่งที่เหมาะสมต่ออูซอง แต่สายสัมพันธ์ที่ก่อตัวระหว่างการเดินทางนี้เองทำให้ขณะอยู่ในชิงช้าสวรรค์ ดงซูเอ่ยปากขึ้นมาคล้ายจะบอกว่าตอนนี้ทุกคนคือครอบครัวที่สามารถดูแลอูซองได้

The Care Manifesto ชี้ให้เห็นว่าในปัจจุบันระบบเศรษฐกิจแบบเสรีนิยมใหม่ได้ลดทอนคุณค่าของมนุษย์ให้เหลือเพียงทุนทางเศรษฐกิจรูปแบบหนึ่ง ทำให้บุคคลเป็นปัจเจกนิยมและแยกขาดอออกจากความสัมพันธ์ทางสังคม ซึ่งทำให้การใส่ใจดูแลกันและกันในความสัมพันธ์เลือนiางลง ไม่ว่าจะเป็นความสัมพันธ์ของครอบครัว ภาครัฐ หรือสิ่งแวดล้อม จนในบางครั้งการใส่ใจดูแลเกิดขึ้นในบุคคลชายขอบภายนอกพื้นที่ที่สังคม

Broker จึงเป็นภาพยนตร์ที่ชวนให้มอง ตั้งคำถาม และท้าทายต่อการใส่ใจดูแลและความสัมพันธ์ของครอบครัวในปัจจุบันว่า หากให้ที่พักและเรียกว่า ‘แม่’ จะนับว่าเป็นครอบครัวหรือไม่ หรือหากโตมาในบ้านเด็กกำพร้า จะนับว่าเติบโตมาในครอบครัวได้หรือไม่ และท้ายที่สุดแล้วจะสามารถขยับความหมายของคำว่า ‘ครอบครัว’ ให้กว้างขวางได้มากเพียงใด จึงไม่น่าแปลกที่เรื่องนี้คว้ารางวัลและได้รับกระแสตอบรับอย่างล้นหลามจากผู้ชมและนักวิจารณ์ทั้งในและต่างประเทศ

เรื่องโดย อรณิชา ชูสกุล
อ้างอิง: hollywoodreporter.com, anthroencyclopedia.com, movie.daum.net, penguinhomeless.com, prachatai.com, sac.or.th, มานุษยวิทยาการดูแล โดย ประเสริฐ แรงกล้า (2564)